દુર્લભ પૃથ્વી પર ચીનનો પ્રતિબંધ! ભારત પર શું અસર?

તો શું ચાલી રહ્યું છે? એવું લાગે છે કે ચીન અમેરિકાના રાષ્ટ્રપતિ સાથેની મહત્ત્વની મીટિંગ પહેલાં દુર્લભ પૃથ્વી તત્વોની નિકાસ પર પ્રતિબંધો લાદી રહ્યું છે. હવે, કદાચ તમને થશે કે દુર્લભ પૃથ્વી તત્વો? એ શું છે? અને એની પર આટલો હંગામો શા માટે?

સારું, ચાલો થોડું ઊંડાણપૂર્વક સમજીએ. દુર્લભ પૃથ્વી તત્વો ( rare earth elements ) એ 17 તત્વોનો સમૂહ છે જે આપણા આધુનિક જીવન માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. તમારા સ્માર્ટફોનથી લઈને ઇલેક્ટ્રિક વાહનો સુધી અને સંરક્ષણ તકનીક સુધી, દરેક વસ્તુમાં તેનો ઉપયોગ થાય છે. ચીન આ તત્વોનો સૌથી મોટો ઉત્પાદક છે, અને તેથી જ તેમની નીતિઓમાં કોઈપણ ફેરફાર વૈશ્વિક સ્તરે અસર કરે છે.

આ પ્રતિબંધોનો અર્થ શું થાય છે?

હવે, સૌથી મોટો પ્રશ્ન એ છે કે ચીન શા માટે આવું કરી રહ્યું છે? કેટલાક નિષ્ણાતો માને છે કે આ પગલું રાજકીય દાવપેચનો ભાગ છે. અમેરિકા સાથેના વેપાર સંબંધો તાણપૂર્ણ છે, અને ચીન દુર્લભ પૃથ્વી તત્વોનો ઉપયોગ સોદાબાજીની ચિપ તરીકે કરી શકે છે. પરંતુ આનાથી ભારતને શું અસર થશે? શું ભારતે આ અંગે ચિંતા કરવાની જરૂર છે?

ભારત દુર્લભ પૃથ્વી તત્વો માટે મોટાભાગે આયાત પર આધાર રાખે છે. ચીન દ્વારા નિકાસમાં ઘટાડો થવાથી ભારતમાં આ તત્વોની ઉપલબ્ધતા ઓછી થઈ શકે છે, જેના કારણે ઇલેક્ટ્રોનિક્સ, ઊર્જા અને સંરક્ષણ ક્ષેત્રોને અસર થઈ શકે છે. વૈકલ્પિક સપ્લાયર્સ શોધવા અને સ્થાનિક ઉત્પાદનને પ્રોત્સાહન આપવું એ ભારત માટે મહત્વપૂર્ણ બની જશે. ( ભારત પર અસર )

ભારત પર સંભવિત અસરો

હું તમને પૂછું છું કે આ માહિતી કેટલી મહત્વપૂર્ણ છે? આનાથી ભારતીય ઉદ્યોગો પર શું અસર પડશે? આ પ્રતિબંધોની સીધી અસર ભારતના ઇલેક્ટ્રોનિક્સ ઉદ્યોગ પર પડી શકે છે. સ્માર્ટફોન અને લેપટોપ જેવા ઉપકરણોના ઉત્પાદન માટે દુર્લભ પૃથ્વી તત્વો અનિવાર્ય છે. જો આ તત્વોની સપ્લાય ઓછી થાય, તો ઉત્પાદન ખર્ચ વધી શકે છે, અને આખરે ગ્રાહકો માટે ભાવ વધી શકે છે.

આ ઉપરાંત, ભારતની સંરક્ષણ ક્ષમતાઓ પણ પ્રભાવિત થઈ શકે છે. મિસાઇલો અને રડાર સિસ્ટમ્સ જેવા લશ્કરી સાધનો બનાવવા માટે દુર્લભ પૃથ્વી તત્વોનો ઉપયોગ થાય છે. જો ચીન નિકાસ પર વધુ કડક નિયંત્રણો લાદે છે, તો ભારતને આ સાધનો મેળવવામાં મુશ્કેલી પડી શકે છે, જેનાથી દેશની સુરક્ષા પર અસર થઈ શકે છે.

ભારત માટે શું કરી શકાય?

હવે સવાલ એ થાય છે કે ભારત આ પરિસ્થિતિનો સામનો કેવી રીતે કરી શકે છે? સૌથી પહેલાં તો, સરકારે તાત્કાલિક અસરથી વૈકલ્પિક સપ્લાયર્સની શોધ શરૂ કરવી જોઈએ. ઓસ્ટ્રેલિયા અને વિયેતનામ જેવા દેશો દુર્લભ પૃથ્વી તત્વોના સંભવિત સ્ત્રોત બની શકે છે. આ ઉપરાંત, સરકારે સ્થાનિક ઉત્પાદનને પ્રોત્સાહન આપવા માટે નીતિઓ બનાવવી જોઈએ. આનાથી ભારત આયાત પરની નિર્ભરતા ઘટાડી શકે છે અને આત્મનિર્ભર બની શકે છે.

ભારતે રિસાયક્લિંગ પર પણ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું જોઈએ. વપરાયેલા ઇલેક્ટ્રોનિક ઉપકરણોમાંથી દુર્લભ પૃથ્વી તત્વોને બહાર કાઢીને ફરીથી ઉપયોગમાં લઈ શકાય છે. આનાથી નવા ખાણો ખોદવાની જરૂરિયાત ઓછી થશે અને પર્યાવરણ પરની અસર પણ ઘટશે. વળી, ટેક્નોલોજી ક્ષેત્રે ( technology sector ) સંશોધન અને વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવું જોઈએ. સંશોધન દ્વારા દુર્લભ પૃથ્વી તત્વોના વિકલ્પો શોધી શકાય છે, જેનાથી દેશની આયાત પરની નિર્ભરતા ઓછી થઈ જશે.

આગળ શું થશે?

હવે પછી શું થશે તે જોવું રહ્યું. શી જિનપિંગ અને ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પની મીટિંગ આ પરિસ્થિતિને હળવી કરવામાં મદદ કરી શકે છે. જો બંને નેતાઓ વેપાર કરાર પર પહોંચે છે, તો ચીન નિકાસ પ્રતિબંધો હટાવી શકે છે. પરંતુ જો તણાવ વધે છે, તો ભારત સહિત અન્ય દેશોએ પણ આના માટે તૈયાર રહેવું પડશે.

હું તમને એક વાત કહું, આ માત્ર આર્થિક મુદ્દો નથી, આ સુરક્ષા અને આત્મનિર્ભરતાનો પણ મુદ્દો છે. ભારતને જાગૃત રહેવાની અને યોગ્ય પગલાં લેવાની જરૂર છે. આ દુર્લભ પૃથ્વી તત્વો ( rare earth elements ) ભલે દુર્લભ હોય, પણ તેનું મહત્વ ખૂબ વધારે છે.

દુર્લભ પૃથ્વી તત્વોનું વૈશ્વિક પરિદ્રશ્ય

હકીકતમાં, દુર્લભ પૃથ્વી તત્વોના ઉત્પાદન અને નિકાસમાં ચીનનો દબદબો લાંબા સમયથી ચિંતાનો વિષય રહ્યો છે. ઘણા દેશો ચીનની આ નીતિને પડકારી રહ્યા છે અને વૈકલ્પિક સ્ત્રોતો વિકસાવવા માટે પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે. આ પરિસ્થિતિ વૈશ્વિક વેપાર સંબંધોમાં એક નવો વળાંક લાવી શકે છે. તેથી દુર્લભ પૃથ્વી તત્વોનું વૈશ્વિક પરિદ્રશ્ય ( global scenario of rare earth ) સમજવું જરૂરી છે.

અહીં એક વાત ધ્યાનમાં રાખવા જેવી છે કે આ માત્ર દુર્લભ પૃથ્વી તત્વો ( rare earth exports ) સુધી સીમિત નથી. આ એક મોટી ભૌગોલિક રાજકીય રમતનો ભાગ છે. દરેક દેશ પોતાની સ્થિતિ મજબૂત કરવા માંગે છે, અને દુર્લભ પૃથ્વી તત્વો તેમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. ભારત માટે આ એક તક છે કે તે પોતાની જાતને એક મજબૂત અને આત્મનિર્ભર રાષ્ટ્ર તરીકે સ્થાપિત કરે.

દુર્લભ પૃથ્વી ખનીજ પર ચીનનો દબદબો

દુનિયાભરમાં દુર્લભ પૃથ્વી ખનીજ પર ચીનનો દબદબો ( China’s dominance on rare earth minerals ) કોઈનાથી છુપાયેલો નથી. ચીન લગભગ 80% દુર્લભ પૃથ્વી ખનીજોનું ઉત્પાદન કરે છે, જેના કારણે તેની પાસે આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં મોટો હિસ્સો છે. આ એકહથ્થુ શાસનને કારણે અન્ય દેશોને ચીન પર નિર્ભર રહેવું પડે છે, જે તેમની આર્થિક અને સુરક્ષા નીતિઓ માટે જોખમી સાબિત થઈ શકે છે.

પરંતુ શું આ પરિસ્થિતિ બદલી શકાય છે? ચોક્કસ બદલી શકાય છે. જો ભારત જેવા દેશો સ્થાનિક ઉત્પાદનને પ્રોત્સાહન આપે અને વૈકલ્પિક સ્ત્રોતો શોધે, તો ચીનનો દબદબો ઓછો થઈ શકે છે. આ માટે મજબૂત રાજકીય ઇચ્છાશક્તિ અને લાંબા ગાળાની નીતિઓની જરૂર છે.

નિષ્કર્ષ

અંતમાં, હું એટલું જ કહીશ કે ચીન દ્વારા દુર્લભ પૃથ્વી તત્વોની નિકાસ પર લાદવામાં આવેલા પ્રતિબંધો ભારત માટે એક ચેતવણીરૂપ છે. આ ઘટના દર્શાવે છે કે આપણે આયાત પરની નિર્ભરતા ઘટાડવાની અને આત્મનિર્ભર બનવાની કેટલી જરૂર છે. સરકાર, ઉદ્યોગો અને નાગરિકો તરીકે આપણે સાથે મળીને કામ કરવું પડશે, જેથી ભારત એક મજબૂત અને સુરક્ષિત ભવિષ્ય બનાવી શકે. મને આશા છે કે આ માહિતી તમને મદદરૂપ થશે.