દાર્જિલિંગ ભૂસ્ખલન | શું આ માનવસર્જિત છે?

દાર્જિલિંગ. નામ સાંભળતા જ મનમાં લીલાછમ ચાના બગીચા, રમણીય પહાડો અને ઠંડી હવાની લહેરખીઓ તરવરી ઊઠે છે, ખરું ને? પણ જરા થોભો. આ સુંદરતા પાછળ એક કડવી વાસ્તવિકતા છુપાયેલી છે. તાજેતરમાં જ દાર્જિલિંગમાં થયેલા ભૂસ્ખલન એ કોઈ કુદરતી આફત નથી, પરંતુ માનવસર્જિત આપત્તિ છે, એવું પર્યાવરણવાદીઓનું કહેવું છે. આ સાંભળીને ચોંકી ગયા ને? ચાલો, આજે આપણે આ ઘટનાની ઊંડાણપૂર્વક તપાસ કરીએ અને જાણીએ કે આખરે શું થઈ રહ્યું છે.

આ ભૂસ્ખલન શા માટે આટલું મહત્વનું છે?

જુઓ, દુનિયામાં ભૂસ્ખલન થતા જ રહે છે. પહાડો હોય ત્યાં થોડું ઘણું તો ચાલે. પણ અહીં વાત માત્ર ભૂસ્ખલનની નથી. વાત છે વિકાસના નામે આડેધડ થઈ રહેલા બાંધકામની. વાત છે પર્યાવરણના નિયમોને નેવે મૂકીને ઊભા કરાયેલા શહેરોની. અને સૌથી મોટી વાત એ છે કે જો આપણે હજી પણ નહીં જાગીએ, તો આ વિનાશ વેગ પકડતો જશે.

આપણે એ સમજવાની જરૂર છે કે દાર્જિલિંગ જેવા સંવેદનશીલ વિસ્તારોમાં આયોજન વગરનું શહેરીકરણ કેટલું જોખમી સાબિત થઈ શકે છે. પહાડોની પોતાની એક ઇકોસિસ્ટમ હોય છે. તમે એને ખોરવો એટલે ખેલ ખતમ. અને આ વાત હું તમને કોઈ પર્યાવરણવાદીની જેમ નહીં, પણ એક સામાન્ય માણસની જેમ કહી રહ્યો છું. મેં પોતે આવા વિસ્તારોમાં પ્રવાસ કર્યો છે અને નજરે જોયું છે કે કેવી રીતે લોકો પૈસા બનાવવા માટે કુદરત સાથે ચેડાં કરી રહ્યા છે.

તો આમાં કરવાનું શું? (The ‘How’ Angle)

હવે તમે કહેશો કે આ બધી વાતો તો ઠીક છે, પણ આમાં કરવાનું શું? શું આપણે દાર્જિલિંગ જવાનું બંધ કરી દેવું જોઈએ? શું ત્યાંના લોકોને ઘર બનાવીને રહેવાનો કોઈ હક્ક નથી? ના, મારો કહેવાનો અર્થ એ નથી. મારો કહેવાનો અર્થ એ છે કે વિકાસ અને પર્યાવરણ વચ્ચે એક સંતુલન જાળવવું ખૂબ જરૂરી છે. અને આ માટે આપણે શું કરી શકીએ, એની એક રૂપરેખા જોઈએ:

સરકારે કડક નિયમો બનાવવા જોઈએ: આડેધડ બાંધકામ પર રોક લગાવવી જોઈએ. પર્યાવરણને નુકસાન કરતા પ્રોજેક્ટ્સને મંજૂરી ન આપવી જોઈએ.
લોકોએ જાગૃત થવું જોઈએ: પોતાના વિસ્તારના પર્યાવરણની રક્ષા માટે આગળ આવવું જોઈએ. ગેરકાયદેસર બાંધકામની જાણ કરવી જોઈએ.
પ્રવાસીઓએ જવાબદારીપૂર્વક વર્તવું જોઈએ: કચરો ગમે ત્યાં ન ફેંકવો જોઈએ. સ્થાનિક સંસ્કૃતિનું સન્માન કરવું જોઈએ. અને હા, પ્લાસ્ટિકનો ઉપયોગ ટાળવો જોઈએ. આ નાનકડી આદતો પણ મોટો બદલાવ લાવી શકે છે.

હવે તમને થશે કે આ તો બહુ મોટી મોટી વાતો છે. મારા એકલાથી શું થવાનું છે? પણ વિશ્વાસ કરો, દરેક નાનું પગલું પણ એક મોટી શરૂઆત હોઈ શકે છે. અને યાદ રાખો, જ્યાં સુધી આપણે બધા સાથે મળીને પ્રયત્ન નહીં કરીએ, ત્યાં સુધી કોઈ બદલાવ આવવાનો નથી.

‘માટી ખાય એ માટીનો’ | ભૂસ્ખલન અને ગરીબી

મને એક વાત હંમેશાં ખૂંચે છે. જ્યારે પણ કોઈ કુદરતી આફત આવે છે, ત્યારે સૌથી વધુ નુકસાન ગરીબ લોકોને જ થાય છે. કેમ? કારણ કે તેમની પાસે સુરક્ષિત જગ્યાએ રહેવાના પૈસા નથી હોતા. તેમની પાસે પાકાં મકાનો હોતાં નથી. અને તેમની પાસે કોઈ સહારો હોતો નથી.

દાર્જિલિંગમાં પણ એવું જ છે. જે લોકો ગરીબ છે, જે લોકો પહાડો પર નાનાં-નાનાં ઝૂંપડાં બનાવીને રહે છે, તેઓ જ સૌથી વધુ ભૂસ્ખલનની અસર થી પીડાય છે. સરકારે એમના માટે કોઈ નક્કર યોજના બનાવવી જોઈએ. એમને સુરક્ષિત જગ્યાએ આશ્રય આપવો જોઈએ. અને એમને આત્મનિર્ભર બનાવવા માટે તાલીમ આપવી જોઈએ.

આપણે એ પણ સમજવાની જરૂર છે કે ગરીબી અને પર્યાવરણ એકબીજા સાથે જોડાયેલા છે. જો આપણે ગરીબીને દૂર નહીં કરીએ, તો પર્યાવરણની રક્ષા કરવી મુશ્કેલ છે. અને જો આપણે પર્યાવરણને બચાવીશું નહીં, તો ગરીબોનું જીવન વધુ મુશ્કેલ બની જશે. પરિસ્થિતિ વધુ વણસેતે પહેલાં આપણે જાગવું પડશે.

પર્યાવરણવાદીઓનું શું કહેવું છે?

હવે આપણે એ પણ જાણી લઈએ કે આ મુદ્દે પર્યાવરણવાદીઓનું શું કહેવું છે. એમનું કહેવું છે કે દાર્જિલિંગમાં થઈ રહેલું બાંધકામ એ પર્યાવરણીય વિનાશ નો એક ભાગ છે. પહાડો પર વૃક્ષો કાપવામાં આવી રહ્યા છે. જંગલોનો નાશ થઈ રહ્યો છે. અને તેના કારણે જમીન નબળી પડી રહી છે.

તેઓ એ પણ કહે છે કે સરકારે આ બાબતે તાત્કાલિક પગલાં લેવાની જરૂર છે. નવા બાંધકામ પર પ્રતિબંધ મૂકવો જોઈએ. જંગલોને બચાવવા માટે ઝુંબેશ ચલાવવી જોઈએ. અને લોકોને પર્યાવરણનું મહત્વ સમજાવવું જોઈએ. વધુમાં, ક્લાઇમેટ ચેન્જ ની અસરોને ઘટાડવા માટે પણ પગલાં લેવાં જરૂરી છે.

મને લાગે છે કે તેમની વાતમાં દમ છે. આપણે બધાએ સાથે મળીને પર્યાવરણને બચાવવા માટે કામ કરવું જોઈએ. કારણ કે જો આપણે પર્યાવરણને નહીં બચાવીએ, તો આપણું ભવિષ્ય સુરક્ષિત નથી.

દાર્જિલિંગની ઓળખ | શું આપણે તેને ગુમાવી દઈશું?

દાર્જિલિંગ માત્ર એક શહેર નથી, એ એક સંસ્કૃતિ છે. એ એક ઓળખ છે. ત્યાંના લોકોની મહેનત અને પર્યાવરણની સુંદરતાથી એ ધબકે છે. પણ જો આપણે આડેધડ શહેરીકરણને નહીં રોકીએ, તો આપણે આ ઓળખ ગુમાવી દઈશું. દાર્જિલિંગ માત્ર એક કોંક્રિટનું જંગલ બનીને રહી જશે. શું આપણે એવું થવા દેવું જોઈએ?

મને વિશ્વાસ છે કે આપણે બધા સાથે મળીને દાર્જિલિંગને બચાવી શકીએ છીએ. આપણે સરકાર પર દબાણ લાવી શકીએ છીએ. લોકોને જાગૃત કરી શકીએ છીએ. અને આપણા જીવનમાં નાના-નાના બદલાવ લાવીને પણ પર્યાવરણને મદદ કરી શકીએ છીએ. યાદ રાખો, જ્યાં સુધી આશા છે, ત્યાં સુધી બધું જ શક્ય છે.

તો ચાલો, આજે જ પ્રતિજ્ઞા લઈએ કે આપણે દાર્જિલિંગને બચાવવા માટે શક્ય તમામ પ્રયત્નો કરીશું. અને એને ફરીથી એક સુંદર અને હરિયાળું શહેર બનાવીશું.